TEKS RAGAM BASA LAN BASA RINENGGA
PERTEMUAN 5
A.
KOMPETENSI DASAR
3.1 Mengidentifikasi
struktur dan unsur kebahasaan dalam teks sesuai ragam bahasa dan gaya berbahasa (basa rinengga/lalonget)
4.1 Menulis berbagai
bentuk kalimat dengan menggunakan ragam bahasa dan gaya berbahasa (basa rinengga/lalonget)
B.
TUJUAN
Setelah
membaca teks cerita pendek, siswa diharapkan dapat
1. mengidentifikasi
berbagai jenis ragam bahasa dalam teks.
C.
MATERI
Basa
Jawa iku salah sijine alat komunikasi
lisan lan tulis, kang digunakake wong Jawa ing pasrawungan saben dinane, ora
gumantung ana ngendi wong Jawa mau manggon. Nalika guneman ing pasrawungan,
basa Jawa kang digunakake iku miturut wong kang diajak guneman. Nalika guneman
marang wong tuwa, basane beda yen guneman marang sapada utawa marang wong kang
luwih enom.
RAGAM BASA
Ragam basa
gegayutan karo basa
mau apa, kepriye,
sapa, kapan, lan
ana ngendi basa mau
digunakake manut keperluane.
Mula ragam basa
kuwi bisa kapilah-pilah
manut dhaerah utawa
wilayahe, situasine, lan
panganggone. Ragam basa Jawa, yen
dideleng saka wilayahe diarani
dhialek, tuladhane ing Jawa Timur,
ana dhialek, Surabayan,
Malangan, Bojonegoroan, lan sapanunggalane. Yen
dideleng saka kahanane
bisa kapilah basa
formal lan informal.
Dideleng saka
panganggone, kapilah maneh
manut kanggone lan
sapa sing nganggo. Manut kanggone awujud
basa lisan lan
basa tulis. Basa
lisan digunakake kanggo sarana
komunikasi lisan ing
pasrawungan saben dinane. Basa
tulis saliyane kanggo
komunikasi kanthi tulis,
uga ngandharake idhe, panemu, gagasan, lan pamikiran rupa
gancaran utawa karya sastra. Dideleng saka
sapa sing nganggo,
ragam basa gumantung
marang tataran pendhidhikan, pakaryan,
lan lingkungan minangka
titikane saka undha-usuk ing basa Jawa. Pranatane
undha-usuk basa Jawa uga diarani unggah-ungguh
basa.
Babagan
unggah-ungguh basa, wes disinaoni ing bab kepungkur. Nanging ora salah menawa
saik dieling-eling lan disinaoni maneh.
Ragam basa
Jawa kaperang dadi loro, yaiku basa ngoko lan basa krama. Basa ngoko kaperang
maneh dadi loro: ngoko lugu lan ngoko alus. Basa krama uga kaperang dadi loro:
krama lugu lan krama alus.
1. Ngoko Lugu
Ngoko lugu
wujude kabeh tetembungane migunakake tembung ngoko. Ngoko lugu digunakake
kanggo omong-omongan antarane wong sing wis kekancan akrab lan wong tua marang
anake.
Tuladha:
a. Kowe mengko ana ngomah apa ora?
b. Amir ora mlebu sekolah jalaran lara weteng.
c. Kowe sida melu bapak menyang Sala apa ora Le?
2. Ngoko Alus
Ngoko
alus wujude tembung-tembung ngoko kang kacampuran tembung krama kanggo ngajeni
wong sing diajak guneman/omongan. Ngoko alus biasane digunakake kanggo
omong-omongan antarane wong tuwa kang wis akrab nanging isih padha ngajeni,
wong tuwa marang wong nom sing diajeni, lan kanggo ngomongake wong sing
diajeni.
Tuladha:
a. Pak Parna saiki wis rawuh apa durung?
b. Panjenengan arep tindak menyang Gunungkidul dina apa?
c. Mas Parja arep siram saiki apa mengko?
3. Krama Lugu
Krama
lugu wujude kabeh tetembungane nganggo tembung krama nanging wuwuhane isih
migunakake wuwuhan basa ngoko. Krama lugu biyasane digunakake dening bakul ing
pasar menawa omong-omongan karo wong kang arep tuku.
Tuladha:
a. Sampeyan mundhute sayur ingkang pundi?
b. Mangke kula betakake dhateng daleme panjenengan.
c. Kopine sampun diunjuk eyang kakung.
4. Krama Alus
Krama
alus wujude kabeh tetembungane krama kabeh. Krama alus digunakake kanggo wong
nom menawa matur marang wong tuwa, anak buah marang pimpinan, lan wong sing
durung kenal.
Tuladha:
a. Mangga pinarak, panjenengan sampun dipuntengga bapak.
b. Menawi sampun dados tugasipun saged dipunkempalaken.
c. Bapak lan ibu sampun tindak dhateng Jogja kala wingi.
d. Pak, kula badhe nyuwun arta kangge tumbas buku basa Jawi.
Sawise nyemak andharan ing dhuwur, goleko tembung ngoko lan tembung krama paling sethithik loro-loro banjur gawenen ukara lang isekna ing tabel iki!
NO. |
JINISE
TEMBUNG |
TULADHANE
UKARA |
1. |
Ngoko Lugu |
|
|
a.
…. |
|
|
b.
….. |
|
2. |
Ngoko Alus |
|
|
a.
…. |
|
|
b.
….. |
|
3. |
Krama Lugu |
|
|
a.
…. |
|
|
b.
….. |
|
4. |
Krama Alus |
|
|
a.
…. |
|
|
b.
….. |
|
Gladhen ing dhuwur dikerjakne ing buku tugas, banjur difoto lan dikirim ing link ngisor iki.
Comments
Post a Comment