TEMBANG DHANDHANGGULA

March 14, 2021

PERTEMUAN 2

A. KOMPETENSI DASAR

3.5 Memahami struktur teks, unsur kebahasaan, dan pesan moral tembang macapat secara lisan dan tulis.

4.5 Mengubah teks tembang macapat menjadi teks prosa

B. TUJUAN

Setelah membaca atau mendengarkan tembang macapat, siswa dapat

1. Mengidentifikasi unsur kebahasaan tembang dandanggula dengan cermat.

2. mengidentifikasi isi tembang dandanggula dengan tanggung jawab.

C. RINGKASAN MATERI

TEMBANG MACAPAT

Tembang macapat iku salah sjiine seni budaya Jawa kang isik ngrembaka nganti jaman saiki. Tembang macapat iki migunakake basa kang endah nalika diwaca utawa dirungokake. Kaendahane basa iki amarga ing tembang dandanggula uga tembang macapat liyane migunakake basa rinengga. Uga bisa dicampur nganggo basa padinan supaya luwih gampang mnagerteni isine tembang.

Tuladha

Werdining kang wasita jinarwi,

wruh ing kukum iku watekira,

adoh marang kanisthane,

pamicara puniku,

weh resepe ingkang miyarsi,

tatakrama puniku,

ngedohke panyendhu,

kagunan iku kinarya,

ngupa boga dene kalakuan becik,

weh rahayuning raga.

Tegese tembung-tembung sing angel

Werdi : makna

Warsita : pitutur

Jinarwi : kandha, dikandhakake

Kanisthan : tumindak ala

Miyarsi : ndelok

Kagunan : kabisan/ketrampilan

Boga : pangan

Rahayu : slamet

ISI TEMBANG MACAPAT DHANDHANGGULA

Tembang macapat iku mujudake karya sastra kang lumrahe ditulis kanthi basa rinengga. Mula saka iku, kanggo mangerteni isine tembang mau kudu digancarake luwih dhisik. Sing diarani gancaran yaiku prosa (karangan bebas). Dadi nggancarake tembang ateges ngowahi tembang dadi prosa. Carane nggancarake tembang kaya mangkene:

1. Negesi saben tembung kanthi nggoleki ing bausastra (Kamus Basa Jawa)

2. Ngrakit tembung-tembung mau dadi ukara kanthi paugeran panulise karangan gancaran/prosa, kanthi cara bisa nambahi tembung katrangan, tembung panggandheng.

3. Panulisane kudu ngugemi tata tulis lan tandha wacan sing bener.

Gancare tembang kaya mangkene:

Wose sawijining pitutur, wong urip kudu ngerti ukum supaya adoh saka tumindak ala. Yen micara iku kudu gawe seneng atine uwong. Tatakrama iku bisa ngedohake rerasanane uwong. Katrampilan iku digunakake kanggo nyambut gawe, dene tumindak becik iku perlu supaya uripe bisa slamet.

GLADHEN!

Gatekna tembang iki!

Pamedhare wasitaning ati,

cumantaka aniru Pujangga,

dahat mudha ing batine,

nanging kedah ginunggung,

datan weruh yen keh ngesemi,

ameksa angrumpaka,

basa kang kalantur,

tutur kang katula-tula,

tinalaten rinuruh kalawan ririh,

mrih padhanging sasmita.

Sasmitaning ngaurip puniki,

mapan ewuh yen ora weruha,

tan jumeneng ing uripe,

akeh kang ngaku-aku,

pangrasane sampun udani,

tur durung wruh ing rasa,

rasa kang satuhu,

rasaning rasa punika,

upayanen darapon sampurna ugi,

ing kauripanira.

Golekana tetembungan kang bisa nyengkuyung endahe tembang iku, saengga nuduhake yen pangripta ora nggunakake tetembungan kang salugune kang gampang dimangerteni dening bebrayan!